Bohaterowie Małej Apokalipsy

Charakterystyka głównego bohatera Małej Apokalipsy

Główny bohater „Małej Apokalipsy” jest mężczyzną w średnim wieku, nieznanym z imienia i nazwiska. Z zawodu jest pisarzem, który od siedmiu lat cierpi na niemoc twórczą. Mieszka w centrum Warszawy. Od wielu lat owładnięty jest obsesyjnymi myślami o śmierci, lecz przez cały czas zastanawia się, jak godnie umrzeć, zostawiając coś wartościowego dla potomnych. Przez pewien czas należał do partii rządzącej, lecz został z niej wyrzucony. Później zaangażował się w działalność opozycyjną, z której wycofał się, stwierdzając, że opozycja nie potrafi działać aktywnie. Teraz czuje się „wolnym anonimem”.

Jest to mężczyzna nastawiony pesymistycznie, zgorzkniały i rozczarowany życiem. Z trudem odnajduje się w świecie, w którym przyszło mu żyć i czuje się wyobcowany ze społeczeństwa. Niegdyś sławny i znany za granicą, nie potrafi rozbudzić w sobie twórczej weny. Skupia się przede wszystkim na ocenie władzy i postaw rodaków, przewidując nieuchronną zagładę narodu i ojczyzny. Jest doskonałym obserwatorem, dostrzega dwulicowość działaczy opozycyjnych i niebezpieczeństwo ze strony władzy. Przez cały czas szuka sensu swego istnienia.

Ofiara, jaką ma złożyć z własnego życia w imię idei, początkowo budzi w nim bunt. On, który pragnie śmierci, nie widzi sensu w akcie samospalenia. Wielogodzinna wędrówka po ukochanym mieście to poszukiwania odpowiedzi na dręczące go wątpliwości. Stara się znaleźć jakiś sposób na ucieczkę przez przeznaczeniem w miłości do Nadzieżdy, lecz nie potrafi wycofać się w obawie, że dziewczyna nim wzgardzi i uzna za tchórza.

Główny bohater powieści Konwickiego to postać nieszczęśliwa, dręczona problemami natury egzystencjalnej. W rysie charakterologicznym postaci można doszukać się pewnym elementów autobiograficznych, zaczerpniętych z życia autora utworu, lecz nie należy jednoznacznie utożsamiać bohatera z twórcą dzieła.

Tragizm, groteska, banał – kreacja bohatera „Małej Apokalipsy”

Główny bohater „Małej Apokalipsy” pełni jednocześnie funkcję narratora, a świat przedstawiony w utworze ukazany jest przede wszystkim z jego punktu widzenia. Bardzo często świat ten staje się projekcją jego wyobraźni – snów, marzeń, stanów lękowych czy depresyjnych.

Główny bohater powieści Konwickiego jest znanym pisarzem, który od siedmiu lat cierpi na twórczą niemoc. Jest to człowiek samotny, całkowicie wyobcowany ze środowiska, jak sam twierdzi – z powodów artystycznych. Nie należy do partii, ale też nie jest aktywnym działaczem opozycyjnym, choć współpracował z tym środowiskiem – podpisywał listy protestacyjne i apele. Jest rozczarowany życiem, co wzmaga jego zgorzknienie. Nie chce i nie zamierza angażować się w sprawy publiczne i pragnie zachować poczucie niezależności w świecie, w którym zachowanie prawdziwej suwerenności jest niemożliwe. Świat bowiem, w którym przyszło mu żyć, jest światem wzajemnych powiązań i zależności – politycznych, ekonomicznych i emocjonalnych.

Bohater, jako człowiek wykształcony i świadomy, ma poczucie bezradności wobec otaczającej go rzeczywistości, czuje się bezsilny i przegrany. Pomimo tego podejmuje próby obrony przed zagrożeniami z zewnątrz. Takim sposobem jest tęsknota za miłością i zaangażowanie się w przypadkowy związek z Nadzieżdą – związek, który już od pierwszych chwil skazany jest na tragiczny dla obojga finał. Obroną przed wrogim światem jest również poszukiwanie autorytetów i związana z tym wizyta w domu Jana, u którego bohater szuka odpowiedzi na pytanie o sens swojej ofiary.

Innym sposobem ucieczki przed osaczeniem staje się pamięć. Bohater powieści we wspomnieniach stara się doszukać sensu życia i ustanowić elementarny porządek otaczającego go świata. Okazuje się jednak, że wspomnienia nie dają mu ukojenia i szybko przemijają. Miłość natomiast jest czymś zewnętrznym i nie ma mocy ocalającej. Bohater, przez cały dzień targany wątpliwościami co do sensu złożenia ofiary ze swojego życia, podejmuje ostateczną decyzję, choć do ostatniej chwili nie jest przekonany co do wzniosłości gestów i znaczenia samospalenia.

Taka kreacja głównego bohatera „Małej Apokalipsy” sprawia, że zostaje on niejako zdegradowany w oczach czytelnika. Rzeczywistość, otaczająca mężczyznę, nie posiada żadnych wartości absolutnych i jednoznacznych. To świat, w którym nie ma pojęcia dobra i zła. Pamięć literata przypomina skład staroci, wśród których, zdawać by się mogło zupełnie przypadkowo, zaplątały się wspomnienia wzniosłych wypadków historycznych. Bohater, poszukujący sensu samospalenia, oscyluje między postawą romantycznego herosa i błazna. Czasami udaje mu się zachować pewien dystans wobec otaczającego go świata, by za chwilę zostać przez niego całkowicie wchłoniętym.

Czytelnik poznaje dwa oblicza głównego bohatera powieści Tadeusza Konwickiego. Z jednej strony liczne retrospekcje, wyrażane za pomocą monologów wewnętrznych, umożliwiają bliższą obserwację pisarza, który bada i analizuje własne procesy psychiczne. Wędrówki w głąb własnej duszy zmieniają go w osobę liryczną i sentymentalną, która potrafi również zachować autoironiczny dystans.

Z drugiej strony charakterystykę bohatera uzupełnia przyglądanie mu się z zewnątrz. Czytelnik widzi jego zachowanie w różnych sytuacjach, niekiedy niezwykłych, w których poddaje się on biernie biegowi zdarzeń, nawet nie starając się ich zrozumieć. Również sposób, w jaki jest on postrzegany przez innych, jest niejednoznaczny. Dla Tadzia jest on wielkim pisarzem, dla Huberta – artystą, którego talent twórczy całkowicie się wypalił, a dla Nadzieżdy – nadzieją na wielką miłość. Każdy ze spotykanych ludzi widzi go w innym świetle nie dlatego, że mężczyzna jest zmienny w swoich zachowaniach. Wynika to z faktu, iż nikt nie chce go poznać na tyle, by zobaczyć jego prawdziwe „ja”. Takie zróżnicowanie charakterystyki i odbioru głównego bohatera składa się na jego wielowymiarowy obraz, choć równocześnie uniemożliwia precyzyjne określenie jego tożsamości. Bohater – podobnie jak otaczający go świat – ulega sile rozpadu.

Bohater, wykreowany przez Tadeusza Konwickiego na kartach „Małej Apokalipsy” jest zarazem postacią tragiczną i groteskową. W swym tragizmie i groteskowości upodabnia się do innych bohaterów i rzeczywistości, prezentowanej w powieści. Mężczyzna bezskutecznie próbuje przeciwstawić się rozpadającemu się, małemu i małostkowemu światu, w którym jednak jego bunt nie ma już żadnego znaczenia. Zło, z którym walczy, ma wymiar zupełnie materialny i realny – to wyłączony gaz, niezdarni policjanci, nieudolni donosiciele. Otaczające go zło jest banalne, codzienne i praktycznie niezauważalne. Ta skarlała rzeczywistość komunistycznego systemu przeobraża wszystko i wszystkich we własne karykatury.
Kobiałka – dygnitarz, należący do partii rządzącej, sąsiad głównego bohatera, jako jeden z nielicznych polityków zachował resztki „przyzwoitości”. Podczas zjazdu z udziałem radzieckiego sekretarza dochodzi do wniosku, że nadszedł czas, by wycofać się z życia publicznego. Wywołuje publiczny skandal, rozbierając się podczas przemówienia, które miał wygłosić. Zostaje uznany za człowieka chorego psychicznie i przewieziony do szpitala dla wariatów, czym zapewnił sobie bezpieczeństwo na przyszłość.

Edward Szmidt – brat bliźniak Rysia Szmidta, filozof marksista, prowadzący wykłady o aluzji dla urzędników, pracujących w dziale cenzury. Zajmuje się także sprawą sprzedaży województwa zielonogórskiego Niemcom. Człowiek fałszywy i zakłamany, gorliwie realizujący program partii i wierzący, że Rosja wkrótce stanie się krajem, do którego wszyscy będą chcieli należeć.

Sacher – emerytowany członek Biura Politycznego, który niegdyś posiadał ogromną władzę i słynął ze swego zaangażowania w działania partii rządzącej. Z biegiem lat stał się bezradnym i zagubionym staruszkiem, nieustannie strzegącym pamiętników, w których opisał i ocenił system totalitarny.

Tadzio Skórko – postać niejednoznaczna. Wydaje się być młodym chłopcem z prowincji (twierdzi, że pochodzi Starogardu, a jego ojciec znał w przeszłości głównego bohatera). Okazuje się jednak czterdziestoletnim agentem, wyznaczonym do pilnowania pisarza. Posiada osobowość wzbudzającą zaufanie, zna na pamięć fragmenty dzieł literata. Zdemaskowany przez pisarza, wyznaje, że był niespełnionym poetą i dopiero praca na rzecz władzy umożliwiła mu zrealizowanie artystycznych zamierzeń. W powieści reprezentuje grono sprzedawczyków, posługujących się kłamstwem i zdolnych do zdrady. Działalność, którą prowadzi w szeregach partii, zaspokaja jego próżność i ambicje, choć w rzeczywistości jest zwykłym wyrobnikiem systemu.

Hubert – przyjaciel głównego bohatera z czasów, kiedy działali wspólnie w opozycji. Jego rzadkie wizyty są dla pisarza zapowiedzią kłopotów. W przeszłości był aktywnym opozycjonistą, zbierał podpisy pod petycjami, a nawet usiłował popełnić samobójstwo, wieszając się w szafie. Teraz jest człowiekiem o słabym zdrowiu, całkowicie wypalonym.

Rysio Szmidt – wierny towarzysz Huberta, pisarz i działacz opozycyjny, mający na to przyzwolenie władzy rządzącej. Przed laty napisał skromną broszurkę dla dzieci, która jest ciągle wznawiania i pozwala mu utrzymywać się z prowizji. Marzy o międzynarodowej sławie i dlatego pisze książki „prozą amorficzną”. Jest przekonany o swym talencie twórczym i uważa się za lepszego pisarza i opozycjonistę niż główny bohater. Nienawidzi swojego brata bliźniaka i oficjalnie nie przyznaje się do łączącego ich pokrewieństwa. Jest to postać dwulicowa, o dwuznacznej postawie.

Władysław Bułat – uznany reżyser filmowy, pragnący zrobić karierę. Za wszelką cenę pragnie zyskać uznanie, realizując filmy dla mas. Zdaje się być związany z obozem opozycji, lecz równie dobrze potrafi przysłużyć się partii. Wszystko ocenia poprzez pryzmat korzyści materialnych i ambicjonalnych. Zamierza opuścić kraj i wyjechać do Ameryki Południowej.

Jan – jest mężczyzną w podeszłym wieku, schorowanym i umierającym w samotności. W czasach swej świetności był pisarzem, znanym na całym świecie, którego postrzegano jako autorytet moralny. Był także duchowym przewodnikiem opozycji. Po odejściu żony, popadł w alkoholizm, zamknął się w swoim domu, zapomniany przez współtowarzyszy. Otrzymuje bardzo wysoką emeryturę, co świadczy o tym, że w przeszłości działał na rzecz partii. Obecnie jest nieustannie obserwowany przez służby specjalne, ponieważ kontaktuje się z ludźmi z Zachodu. Dla głównego bohatera jest swoistym mentorem i dlatego literat szuka u niego potwierdzenia, że jego czyn będzie miał jakieś znaczenie.

Halina – młoda dziewczyna, aktywnie działająca w opozycji, specjalistka od techniki samospalenia. Powierzono jej przygotowanie pisarza do samobójstwa. Niezwykle zaradna, zdobywa importowane zapałki i niezawodny rozpuszczalnik. Oddana Hubertowi. Zostaje aresztowania po południu i nie może zrobić głównemu bohaterowi zastrzyku przeciwbólowego, w czym zastępuje ją Marek.

Nadzieżda – rudowłosa Rosjanka, wnuczka kochanki Lenina. Prawdopodobnie przyjechała do Polski z mężem, który był rosyjskim dyplomatą. Po rozwodzie wiązała się z Polakami. Twierdzi, że od dawna jest zakochana w pisarzu i zawsze chciała go poznać. Między nią a mężczyzną nawiązuje się krótkotrwały romans. Symbolizuje pokusę, która w pewien sposób odwodzi głównego bohatera od powierzonej mu misji. Wbrew skomplikowanej sytuacji – zdaje sobie sprawę z tego, że pisarz ma wieczorem popełnić publiczne samobójstwo – angażuje się uczuciowo i deklaruje chęć samospalenia razem z nim.

  Dowiedz się więcej